1. Budżet nowy - ale jaki?

Wejście Polski do UE otworzyło przed naszym krajem szereg możliwości - w tym przede wszystkim szansę na dynamiczny rozwój dzięki strumieniowi pieniędzy z funduszy europejskich. Przez 15 lat obecności w UE Polska otrzymała ok. 163 mld euro na m.in. rozwój transportu, infrastruktury, energetyki, konkurencyjności czy rynku pracy. Dzięki tym środkom sukcesywnie doganiamy kraje starej UE. Podstawowym pytaniem, które stawiamy sobie teraz - czyli w okresie konstruowania nowego budżetu UE jest: na ile środków będziemy mogli liczyć w przyszłości?

• Aby na nie odpowiedzieć musimy zdać sobie sprawę, że procesy konwergencji w UE przestały przebiegać zgodnie z dawnymi trendami. Tutaj najlepszym przykładem są kraje Południa Europy, a szczególnie Włochy, gdzie rozwój gospodarczy zatrzymał się w miejscu w 2000 r. i od tamtej pory PKB na mieszkańca w porównaniu do bogatych krajów Północy zaczęło się zmniejszać. Tylko nieco inaczej wygląda sytuacja w Hiszpanii, Portugalii i Grecji, które w latach 2000-2008 zaczęły się dynamicznie przybliżać do bogatego centrum, żeby po wybuchu Wielkiej Recesji na nowo się od niego oddalać pod względem poziomu życia. Z drugiej strony konsekwentnie zmniejsza się dystans pomiędzy krajami Europy Środkowej (szczególnie tymi, które nie przyjęły euro), a bogatym europejskim centrum.
• W związku z tymi procesami  konieczne będzie przeorganizowanie szczupłego budżetu unijnego w taki sposób, żeby fundusze unijne mogły być uruchamiane nie tylko w tych regionach, które uważane są za biedne, ale także w tych, w których występuje wysokie strukturalne bezrobocie. Wprowadzenie dodatkowych kryteriów spowoduje, że relatywnie bogatsze regiony w krajach Południa, w których problemem jest wysokie bezrobocie, będą mogły liczyć na te fundusze, które skierowane byłyby do krajów na Wschodzie. Problem ten widać już bardzo wyraźnie w projekcie budżetu na lata 2021-2027. W propozycjach ujęto konieczność wspierania bogatych regionów znajdujących się w kłopotach, co oznacza, że kraje Europy Środkowej będą miały zredukowane środki o ok. 20% w stosunku do aktulanej perspektywy finansowej. Cięcia te dotkną niemal wszystkie kraje „nowej Unii” w podobnym stopniu, ale wiele wskazuje na to, że negocjowanie budżetu przy takich założeniach wywoła po pierwsze nowy spór w UE, a po drugie, po raz kolejny wzmocni podział na kraje „starej” i „nowej” Unii.
• Co więcej, coraz bardziej popularnym staje się pomysł, aby  powiązać dostęp do funduszy UE ze stanem praworządności w krajach członkowskich. 
• W dłuższej perspektywie istotne mogą okazać się również naciski krajów Północy, które od dłuższego czasu zmierzają do zmiany struktury unijnego budżetu. Ich celem jest odchodzenie od subsydiowania mniej dochodowych gałęzi gospodarki i regionów na rzecz wspierania rozwoju edukacji, nauki, innowacyjności, konkurencyjności i produktywności. Propozycje zwiększonych nakładów na badania naukowe widać już w aktualnym projekcie. Budżet na naukę będzie w nim rekordowy. Biorąc pod uwagę wyjście Wielkiej Brytanii z UE, ten wzrost może okazać się jeszcze wyższym. Jest to ważne dla takich krajów jak Polska, gdzie nakłady na naukę należą do najniższych, a - przez słabość potencjału świata nauki - Polska znacznie więcej wpłaca na naukę do wspólnego budżetu, niż z niego korzysta. Jeśli ten budżet będzie rósł, to bez zwiększania puli, z jakiej korzystają polscy naukowcy w tym budżecie, nasz kraj będzie tracił. Zwiększenie nakładów na naukę w kraju powinno iść zatem w parze ze zwiększeniem napływu finansowania nauki z UE do Polski. Podwójna korzyść!
• Analizując planowane zmiany w strukturze budżetu unijnego, trzeba zwrócić uwagę na propozycje prezydenta Francji. Chce on utworzenia oddzielnego budżetu dla strefy euro (co może przyczynić się do ograniczenia środków na budżet poza strefą euro). Z drugiej strony - jeśli Niemcy nie zgodzą się na oddzielny budżet dla strefy euro - to jest prawdopodobnym, że zostaną poparte inne propozycje zacieśniania integracji w twardym jądrze UE (np. intensyfikacja programu Erasmus, budowa nowego programu dla szkół średnich, europejskich uniwersytetów itp.). Zapewnienie środków finansowych tym pomysłom może się wiązać z ograniczeniami środków na dotychczasowe programy i cele.
• Pozostaje również fundamentalne pytanie o wysokość budżetu. W obecnej kadencji PE, razem z innymi eurodeputowanymi z komisji Kultury i Edukacji, zaproponowaliśmy podwojenie  wsparcia dla europejskich twórców i artystów do poziomu prawie 3 mld euro. 

2. Czysta energia

Dekarbonizacja energii i gospodarki to dziś jeden z punktów honoru, jaki obrała sobie UE. Dla Polski oznacza to konieczność zmierzenia się z ogromnym wyzwaniem restrukturyzacji i transformacji sektora energetyki. Czy można przejść przez to bezboleśnie? A jeśli nie – to jak bardzo będzie bolało i kto najmocniej to odczuje? Z pewnością z obecnym poziomem udziału węgla w miksie energetycznym wynoszącym ponad 83% i założonym celem jego spadku do 60% w 2030 r. nie da się przejść przez to zupełnie gładko. 

• Postulat dekorbanizacji, sukcesywnie zyskujący na popularności w UE, wynika z przekonania o wpływie człowieka na zmianę klimatu i potrzebie ograniczenia postępującego ocieplenia planety.  Brak działań zmierzających do zatrzymania zmian klimatycznych, to ryzyko podnoszenia poziomu oceanów i mórz (co zagrozi w oczywisty sposób regionom przybrzeżnym w Europie), ale także narażenie na zalanie nadbrzeży w południowo-wschodniej Azji, gdzie w odległości 100 km od brzegów mieszka ok. 800 mln. ludzi. Zalanie tych obszarów to olbrzymi impuls migracyjny. Pustynnienie obszarów na Bliskim Wschodzie i w Afryce to z kolei potencjalna przyczyny konfliktów zbrojnych oraz masowego exodusu z powodu głodu. To kolejny olbrzymi impuls dla emigracji z tych regionów.
• Dekarbonizacja nie będzie łatwa, bo będzie wymagała mobilizacji potężnego kapitału w celu minimalizacji strat społecznych, a także inwestycji w nowe źródła energii. Należy się spodziewać wybuchów niezadowolenia społecznego, a także oporu przy instalacji nowych technologii: elektrownie jądrowe (przykład Żarnowca), elektrownie wodne (przykład „Tama tamie” w Czorsztynie), duże ilości wiatraków, itp. W wyniku takiego oporu, np. Niemcy zarzuciły budowanie elektrowni jądrowych i dążą do ich wygaszania. 
• I tutaj pojawia się drugi rodzaj wyzwań związanych z bezpieczeństwem energetycznym, które mają charakter bardziej geopolityczny i polityczny. Widać wyraźnie, że interesy narodowe poszczególnych krajów biorą górę nad polityką wspólnotową. Wspomniane Niemcy  twardo obstają przy realizacji Nord Stream 2. Wspólnotowe podejście rozsadza również interes Węgier (które wybrały rosyjską energię jądrową), czy interes Włoch (którzy korzystają z preferencyjnych cen gazu rosyjskiego). 
• Do tego mocno na rynek europejski wkracza interes Amerykanów, którzy dzięki frackingowi nie dość, że stali się pod względem energetycznym samowystarczalni, to jeszcze wygenerowali olbrzymie nadwyżki, dla których szukają rynków zbytu. Jeśli nie dojdzie do koordynacji i uzgodnienia interesów, to może się okazać, że zabieganie o bezpieczeństwo energetyczne państw członkowskich stanie się czynnikiem wybitnie dezintegrującym dla bezpieczeństwa UE jako całości.
• Generalnie, aby realizować politykę klimatyczną, UE musi również zmienić system zarządzania unią energetyczną do 2030 r., co powinno zapewnić inwestorom pewność w działaniach oraz pobudzać zmiany w kierunku gospodarki niskoemisyjnej. Zmiany mają wpływać na dostęp do niskich cen energii przez użytkowników, zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego UE, a tym samym zmniejszenie importu energii oraz wzrost miejsc pracy.
• UE szacuje, że w ramach realizacji założeń polityki energetyczno-klimatycznej, dodatkowe inwestycje w skali roku nie powinny przekroczyć kwoty 38 mld euro w latach 2011–2030, a koszty te zostaną zrekompensowane oszczędnościami paliwa. Inwestycje najbardziej dotyczyć będą mieszkalnictwa i sektora usług. Przyjmuje się, że większe wysiłki w tym zakresie muszą podejmować państwa członkowskie o niższym PKB. Komisja Europejska szacuje, że całkowite koszty systemu energetycznego w 2030 r. wzrosną o kwotę stanowiącą równowartość 0,15 proc. unijnego PKB, jeżeli cele zostaną zrealizowane w sposób racjonalny pod względem kosztów.

3. Życie w cyfrowym świecie

W świecie, w którym większość informacji i danych możemy zmieścić w podręcznym smartfonie potrzeba nowego podejścia do zarządzania i kreowania polityk publicznych. Unia Europejska z jednej strony wzmacnia kształtowanie kompetencji cyfrowych, z drugiej walczy z negatywnymi skutkami ery nowych technologii,  jak choćby fake newsami. 

• Kampania referendalna w Wielkiej Brytanii przyniosła takie natężenie tych zjawisk, że do języka wprowadzono termin „postprawdy”, a więc uznania, że w debacie publicznej bardziej niż fakty, logika i racjonalna argumentacja liczy się odwołanie do emocji.  Co prawda, Komisja Europejska jest w tym momencie światowym liderem w ustanawianiu standardów chroniących prywatność i walkę z fake newsami w internecie, ale wydaje się, że na tym polu pozostaje coraz więcej do zrobienia. 
• Komisja Europejska wymierzyła także  gigantyczną karę firmie Google za praktyki monopolistyczne. To z jednej strony było sygnałem początku regulacji branży big-tech, ale z drugiej - wywołało niezadowolenie władz amerykańskich, które odczytały to jako wrogi akt wobec amerykańskiego biznesu i dostarczyło kolejnych argumentów dla amerykańskiego protekcjonizmu oraz wojny handlowej. Wypracowanie światowego porozumienia co do regulacji działania big-tech to zdecydowanie jedno z najważniejszych wyzwań dla Europejczyków.

4. Migracja

Polityka migracyjna to zdecydowanie jedno z najważniejszych, najbardziej kontrowersyjnych i najbardziej nieprzewidywalnych wyzwań dla UE. 

• Migracje dla Europejczyków są bardzo ważne z wielu względów. Po pierwsze dlatego, że bez napływu imigrantów nie da się praktycznie odnieść gospodarczego sukcesu i przejść ze statusu kraju średniego rozwoju do kraju wysokorozwiniętego. 
• Zapotrzebowanie na imigrantów widać wyraźnie również w krajach o słabym przyroście demograficznym. Po wyjściu Wielkiej Brytanii z UE, rolę kraju przyjmującego mobilnych migrantów w obrębie UE pełnić będą Niemcy. 
• Z drugiej strony będą się pojawiały nieoczekiwane fale imigrantów chętnych do zamieszkania w Europie. Oczywistym przykładem jest doświadczenie z 2015 roku i fala uchodźców z ogarniętej wojną Syrii. Takie sytuacje mogą się oczywiście powtórzyć w każdym momencie. Co ważne, uchodźcy mogą równie dobrze przybywać masowo ze wschodu, przez Polskę. Poza Bliskim Wschodem i krajami arabskimi, w Afryce dojrzewają również warunki do nowego exodusu. Chodzi o kraje subsaharyjskie, w których zdaniem Banku Światowego populacja w najbliższych czterech dekadach zwiększy się o prawie 2 mld. Ten wzrost, w połączeniu ze wzrostem gospodarczym większości z tych krajów, będzie generował olbrzymie ilości młodych ludzi chętnych i zdolnych do emigracji. Nie ma praktycznie złudzeń, żeby dynamicznie rozwijające się gospodarki krajów afrykańskich były w stanie wchłonąć tę bombę demograficzną. Postępująca industrializacja natomiast będzie wyposażać Afrykańczyków w kompetencje i zasoby do tego, żeby emigrować do krajów bogatych. W sytuacjach kryzysów, marsze biednych migrantów przez tysiące kilometrów, tak jak w Ameryce Środkowej, mogą stać się stałym zjawiskiem.
• Nie ma wątpliwości, że wypracowanie wspólnej polityki UE, która pozwoli racjonalnie kierować procesami migarcji będzie jednym z największych wyzwań nadchodzącej kadencji PE. 

5. Wspólna Polityka Rolna

Należy się spodziewać, że jednym z głównych wyzwań stojących przed społeczeństwami UE będą dojrzewające plany zmian w polityce rolnej. Jak do tej pory powstał jeden plan reform, przygotowany przez Komisję Europejską. Plan ten zakłada wprowadzenie 9 celów oraz zmniejszenie budżetu Wspólnej Polityki Rolnej o 5%.

• Zmniejszenie to związane jest przede wszystkim z ustaniem wpływów do budżetu po wyjściu Wielkiej Brytanii z EU. Na obecnym etapie trudno jest formułować zdecydowane oceny reformy, tym bardziej że niektóre cele mogą być ze sobą sprzeczne jak np. cel „zwiększenie konkurencyjności” i „zapewnienie sprawiedliwego (fair) dochodu rolnikom”. „Sprawiedliwy dochód” nie musi wcale oznaczać utrzymania czy zwiększenia dochodów. Można się równie dobrze spodziewać, że będzie chodziło o zwiększenie merytokracji w dofinansowaniu gospodarstw rolnych.
• Założenia reformy mówią o zmniejszaniu dotacji dla największych farmerów, tak żeby zmniejszyć dotacje dla gospodarstw rolnych, które otrzymują więcej niż 60 tys. euro i wprowadzić górną granicę dotacji w wysokości 100 tys. euro (można sobie wyobrazić, że propozycja ta spotka się ze sprzeciwem i lobbingiem rolników, którzy te dotacje stracą). Z drugiej strony reforma zakłada, że tylko tzw. autentyczni farmerzy będą uprawnieni do otrzymywania dotacji. W Polsce nabywanie ziemi jest ściśle regulowane, włącznie z koniecznością posiadania formalnych kwalifikacji rolniczych. Nie jest jednak jasne, na jakiej podstawie ustalana będzie autentyczność rolników wg Komisji Europejskiej. 
• Ciekawym novum jest zagwarantowanie części funduszy dla młodych rolników. Zakłada się, że 2% dopłat bezpośrednich zarezerwowana będzie dla tej właśnie kategorii.
• Poważnym wyzwaniem dla rolników mogą stać się też ambitne plany działania na rzecz środowiska naturalnego i przeciwdziałania  zmianom klimatu. Przyjmuje się, że wprowadzone zostaną nowe, zdecydowanie bardziej restrykcyjne normy dotyczące używania nawozów sztucznych i ochrony czystości wód gruntowych. 

6. Polityka społeczna i budowa społeczeństwa obywatelskiego

Jak zauważył jeden z historyków integracji europejskiej, integracja ta miała charakter głównie negatywny i pora żeby sięgnąć po narzędzia pozytywne. Ten negatywizm polegał przede wszystkim na usuwaniu przeszkód dla realizacji czterech najważniejszych swobód: przepływu osób, towarów, usług i kapitału. Pod wieloma względami negatywny charakter okazał się wielkim sukcesem i przyniósł ludziom oraz gospodarkom wiele korzyści. Te działania nie były jednak uzupełniane wystarczająco aktywnym tworzeniem pozytywnych strategii integracji. Częsty brak decyzyjności i kurczowe trzymanie się litery traktatów  owocowało brakiem poczucia legitymizacji podejmowanych lub, co gorsza, nie podejmowanych działań. Kryzys strefy euro te problemy wybitnie wyostrzył.

• Swoboda przepływu osób jest bardzo ceniona głównie przez obywateli krajów, z których emigrowała największa liczba Europejczyków. Znacznie mniej zadowolona jest populacja krajów, które tym emigrantom udzieliły gościnności. W Wielkiej Brytanii od 2004 r. do 2015 r. średnio co roku przybywało 600 tys. nowych imigrantów, z czego ponad połowa to byli Europejczycy. W wielu, szczególnie małych i peryferyjnych brytyjskich ośrodkach, pojawiło się tysiące przybyszów. Ani centralne fundusze brytyjskie, ani fundusze unijne nie zostały udostępnione w celu łagodzenia napięć społecznych z tego wynikających. Efektem obojętności władz publicznych była desperacja, wzrost poparcia dla UKIP i głosowanie za Brexitem. Może, gdyby powstał fundusz migracyjny, który pomagałby w takich sytuacjach, czyli gdyby mieszkańcy i migranci widzieli, że UE zwraca uwagę na takie sprawy.
• Trzeba też zadać pytanie, czy UE ma chronić interesy setek tysięcy pracowników czy znacznie mniejszej ilości przedsiębiorców z krajów peryferyjnych, którzy konkurują przez dumping. W brytyjskiej debacie nad Brexitem jeden z najważniejszych argumentów za pozostaniem w UE dotyczył unijnej dyrektywy o czasie pracy. To była kwestia, która najbardziej do ludzi przemawiała: to UE zagwarantowała Brytyjczykom max. 40 godzinny tydzień pracy! Takich argumentów powinno być więcej.
• W sytuacji, kiedy UE postrzegana jest jako negatywna siła demontująca państwo dobrobytu, Komisja Europejska powinna wystąpić z inicjatywami pozytywnymi. Dlatego szumnie ogłaszany w grudniu 2017 r. filar socjalny nie powinien pozostać wydmuszką. Potrzebne jest wprowadzanie rozwiązań, które będą ograniczały negatywne konsekwencje uwalniania przepływu kapitału, dóbr i osób. Liberalizacja i deregulacja, które podmywają poczucie bezpieczeństwa w państwie narodowym, powinny być uzupełnione narzędziami państwa dobrobytu na poziomie wspólnotowym.
• Odrębną, ale ważną kwestią społeczną w UE jest idea budowania społeczeństwa obywatelskiego. Od dłuższego czasu wśród europarlamentarzystów trwa dyskusja nad uruchomieniem programu UE wspierającego rozwój społeczeństw obywatelskich, a przy tym pozytywne impulsy integracji. Punktem wyjścia do refleksji nad wzmocnieniem społeczeństwa obywatelskiego były m. in. demonstracje polskie w obronie Konstytucji RP, sądów powszechnych, przeciwko „zamachowi” na Sąd Najwyższy. Te i inne masowe demonstracje (np. przeciwko decyzji o Brexicie w Wielkiej Brytanii, przeciwko ograniczeniu działalności Central European University w Budapeszcie) uświadamiają dobitnie, że w pewnym sensie demokracja „przestała działać”, że wola społeczeństw odbiega drastycznie od decyzji polityków, dlatego społeczeństwa europejskie zaczynają wybierać „ulice” jako teren bezpośredniego wyrażenia swoich emocji wobec jawnego łamania prawa.
• Komisja Europejska ogłosiła w maju 2018 r., że zostanie utworzony nowy Fundusz „Sprawiedliwość, Prawa i Wartości”. Fundusz ma dysponować budżetem w wysokości 947 mln euro w ciągu siedmiu lat, w tym 642 mln euro przeznaczono na realizację programu „Prawa i Wartości”, a 305 mln euro na realizację programu „Sprawiedliwość”. Obecnie trwają dyskusje nad powiększeniem kwoty budżetu. Fundusz będzie finansował działania związane z  m.in. podnoszeniem świadomości na temat kultury europejskiej, historii i pamięci o przeszłości oraz wspieraniem organizacji społeczeństwa obywatelskiego. 
  
  

7. Europa dwóch prędkości

Nadzwyczajna interwencja podjęta w 2012 roku przez szefa Europejskiego Banku Centralnego co prawda zakończyła kryzys systemowy strefy euro, ale nie rozwiązała strukturalnych przesłanek, które do tego kryzysu doprowadziły.

• Pomijając tradycyjne interpretacje przyczyn kryzysu, wypracowane przez teorię optymalnego obszaru walutowego, trzeba wskazać na dodatkowe elementy, które nieuchronnie prowadzą do nierównowag w strefie euro, a których źródło tkwi w jej błędnej architekturze. Z pewnością polityka EBC jest skazana na to, żeby w nierówny sposób reagować na cykle gospodarcze. Gdyby cykl gospodarczy wśród wszystkich krajów przebiegał tak samo i był zsynchronizowany, to nie byłoby problemu. Ale tak nie jest. Jak do tej pory stopy procentowe, a więc polityka pieniężna, odpowiada na potrzeby największych gospodarek. Jeśli zatem w krajach śródziemnomorskich mamy wzrost, a w Niemczech stagnację, to EBC będzie pobudzał gospodarkę. Skończy się to boomem w krajach śródziemnomorskich i wzrostem w Niemczech. Niestety, przy braku narzędzi regulowania przepływu kapitału w sektorze finansowym, nadmiar kapitału z północnych krajów zaleje kraje południowe i doprowadzi do przeinwestowania. I na odwrót, jeśli w Niemczech będzie boom, a na południu recesja, to EBC podniesienie stopy procentowe i kraje południa zostaną jeszcze bardziej dobite. Tak było w latach 2008-2009 i niewiele się pod tym względem zmieniło. 
• Te strukturalne problemy strefy euro będą stały na przeszkodzie przyjęcia wspólnej waluty przez te kraje, które do tej pory jej nie przyjęły. Jedynym sposobem osłabienia tych strukturalnych efektów jest jakaś forma polityki gospodarczej w strefie euro. Możliwa ona będzie tylko wtedy, gdy utworzony zostanie w tym celu wspólny budżet. Projekt ten zaproponowała prezydent Macron. Taki budżet pełniłby rolę narzędzia inwestycyjnego, pobudzającego rozwój gospodarczy na peryferiach, albo narzędzia transferów finansowych przeznaczonych do łagodzenia stagnacji w krajach peryferyjnych. Wiadomym jest, że Niemcy nie chcą się zgodzić na takie rozwiązania z dwóch powodów. Po pierwsze dlatego, że po sfinansowaniu zjednoczenia nie mają ochoty na dalsze duże transfery, tym razem do innych krajów. A po drugie dlatego, że nie chcą pogłębiać dystansu pomiędzy strefą euro a krajami Europy Środkowej. Jeśli jednak dojdzie do wprowadzenia propozycji Macrona, to podział na Europę dwóch prędkości zdecydowanie się wzmocni. Wydaje się, że przy nadchodzącej zmianie politycznej w Niemczech, wszystkie opcje są możliwe.

8. Kultura i jeszcze raz kultura!

Najważniejszym zadaniem, jakie staje przed UE w najbliższej perspektywie (również perspektywie finansowej) w zakresie kultury jest realizacja dużego ramowego programu  Kreatywna Europa (2021-2027).

• Decyzją o podjęciu działań na rzecz programu jest Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie programu „Kreatywna Europa” (2021-2027) z dnia 30.05.2018 r. Przede wszystkim Rozporządzenie podwyższa dotychczasowy budżet na kulturę i media, który w planowanym programie został oszacowany na kwotę 1 mld 854 mln euro. Kwota ta zostanie podzielona, podobnie jak w poprzednim programie, na trzy sektory: Sektor Kultury: 609 mln euro, Sektor audiowizualny: 1 mld 85 mln euro oraz Komponent międzysektorowy: 160 mln euro. Parlament Europejski zaproponował  niemal dwukrotne zwiększenie budżetu programu Kreatywna Europa. W przyjętym stanowisku ws. rozporządzenia, które ustanawia ramy nowej edycji programu na lata 2021-2027, europosłowie wnioskują o budżet wysokości 2,806 mld euro, tak aby zwiększyć inwestycje w międzynarodową promocję i dystrybucję europejskich dzieł, wesprzeć sektor muzyczny oraz małe i średnie przedsiębiorstwa. Prace nad sprawozdaniem z ramienia Grupy EPL koordynował poseł Bogusław Sonik.
• Już w 2013 r. decydenci unijny potraktowali te uprzednie dwie polityki (kulturalną i medialną) w sposób kompleksowy, uruchamiając środki finansowe na działania zmierzające do wzmocnienia przemysłów kreatywnych. Priorytety nowego programu zostały zdefiniowane w oparciu o definicje „braków” czy niedostatków funkcjonującej polityki kulturalnej UE. Ustalono, że w dalszym ciągu 1) stale dominuje i wzrasta obieg dzieł kulturalnych z tzw. państw trzecich oraz USA, 2) obserwowany jest słaby poziom konkurencyjności europejskiego sektora kultury i sektora kreatywnego, 3) występują trudności w dotarciu do widowni, w związku z tym trudno zapewnić włączenie społeczne, 4) obserwujemy ograniczony stopień adaptacji podmiotów kulturalnych i audiowizualnych do transformacji cyfrowej, 5) występują problemy sektora audiowizualnego w związku z powiększającym się jednolitym rynkiem cyfrowym. Zasadniczym celem programu jest więc stworzenie podmiotom europejskim warunków (technologicznych i prawnych) do rozwijania transnarodowych inicjatyw prowadzących do współtworzenia, współprodukowania i dystrybuowania dzieł sztuki oraz udostępniania ich jak największemu gronu odbiorców.
• Co jest najważniejsze w nowym programie „Kreatywna Europa” (2021-2027)? W komponencie Kultura postawiono na wsparcie dla sztuki użytkowej, dlatego priorytetami stało się: wspieranie dystrybucji utworów muzycznych w Europie i poza nią, europejskiego repertuaru, promowanie różnorodności; wsparcie dla tłumaczeń i promowania literatury europejskiej, szkolenia dla tłumaczy; umiędzynarodowienie dziedzictwa kulturowego oraz innych sektorów: mody, wzornictwa i turystyki kulturalnej. W komponencie Media położono nacisk na produkcję innowacyjnych treści telewizyjnych i scenariuszy serialowych; zwiększenie obecności utworów europejskich w mediach; tworzenie sieci kontaktów miedzy przedsiębiorstwami medialnymi w Europie; promocję utworów europejskich na targach w Europie i poza nią; międzynarodowe koprodukcje; inicjatywy promujące rozwój widowni i dostępność do dóbr audiowizualnych; działania na rzecz przystosowania podmiotów sektora audiowizualnego do zmian na rynkach i w technologii cyfrowej i wzmacnianie europejskiej sieci operatorów video na żądnie oraz sieci europejskich festiwalu.
• Ważnym dokument określającym działanie UE w dziedzinie kultury i edukacji był Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: Wzmocnienie tożsamości europejskiej dzięki edukacji i kulturze (17.11.2017). Jako najważniejsze wyzwanie uznano podniesienie kompetencji menedżerów kultury w zakresie cyfryzacji sektora kultury oraz zapewnienie twórcom właściwych ram prawnych dla ich twórczości. Ponadto, podkreślono dalsze poparcie dla inicjatyw: Europejska Stolica Kultury, inicjatyw w obszarze ochrony europejskiego dziedzictwa kulturowego oraz rozwijanie europejskiej biblioteki cyfrowej - Europeana4. W ramach rozwoju dziennikarstwa europejskiego, proponowano refleksję nad dalszymi losami kanału Euronews, którego udziałowcy europejscy stanowią dzisiaj mniejszość. Podkreślano także zwiększenie możliwości poręczeń dla sektora kultury i sektora kreatywnego do 2020 r. w celu umożliwienia bankom i innym instytucjom finansowym zwiększenie finansowania małych i średnich przedsiębiorstw w sektorze kultury i sektorze kreatywnym. Dokument proponował też uruchomienie do 2020 r. Strategii #Digital4Culture, celem połączenie kultury i technologii cyfrowej i wykorzystanie potencjału cyfrowego do wzmocnienia pozytywnego wpływu kultury na gospodarkę i społeczeństwo.

9. Edukacja - czyli Erasmus i dużo więcej

Największą chlubą polityki edukacyjnej UE jest program wymiany studentów Erasmus (od 2014 r. – Erasmus +). Przez 30 lat funkcjonowania program umożliwił 9 mln osób podjęcie studiów lub pracy w charakterze wolontariusza, odbycie szkoleń czy naukę w innym państwa UE. Umożliwił uczelniom europejskim zawieranie umów dwustronnych pozwalających na wymianę tak studentów, jak i wykładowców oraz kadry administracyjnej.

W 2010 r. UE ogłosiła strategię „Europa 2020”, czyli programu na rzecz zatrudnienia i wzrostu gospodarczego. Strategia wdrożyła 2 kluczowe cele jeśli chodzi o edukację w Europie: 1) obniżenie odsetka osób wcześnie kończących naukę do poziomu poniżej 10 proc., 2) co najmniej 40 proc. osób w wieku 30–34 lata powinno posiadać wyższe wykształcenie. Dziś statystyki wyraźnie wskazują na progres w powszechnym wykształceniu Europejczyków: wskaźnik wczesnego kończenia nauki spadł z 13,9 proc. w 2010 r. do 10,7 proc. w 2016 r. Natomiast wskaźnik osób posiadających wykształcenie wyższe wzrósł z 34 proc. w 2010 r. do 39,1 proc. w 2016 r. 

W Deklaracji Rzymskiej z 25 marca 2017 r. (podpisanej na okoliczność 60 rocznicy Traktatów Rzymskich) przywódcy UE zobowiązali się do utworzenia Unii, w której młodzi ludzie mają dostęp do kształcenia i szkolenia najwyższej jakości i mogą uczyć się i znajdować zatrudnienie na całym kontynencie.

Unia Europejska nakreśliła swoje plany co do przyszłości edukacji europejskiej na szczycie Rady Europejskiej w Göteborgu, który miał miejsce 17 listopada 2017 r. Ogłoszono wtedy projekt Europejskiego Obszaru Edukacji do 2025 r., co będzie możliwe poprzez realizację takich celów jak, m.in.:

1. Rozszerzenie programu Erasmus + we wszystkich obecnych kategoriach osób uczących się (uczniowie, studenci, praktykanci, stażyści, nauczyciele) w celu podwojenia do 2025 r. liczby uczestników oraz stworzenia możliwości wzięcia udziału w programu osób ze środowisk defaworyzowanych.
2. Stworzenie w 2019 r. unijnej karty studenta,  która zapewni nowy i łatwy sposób przechowywania informacji o osiągnięciach akademickich.
3. Wzajemne uznawanie dyplomów szkół wyższych, tzw. proces sorboński (kontynuacja procesu bolońskiego).
4. Kompatybilność programów nauczania w szkolnictwie państw UE.
5. Poprawa nauczania języków obcych: ustalenie nowego poziomu referencyjnego, zgodnie z którym do 2025 r. wszyscy Europejczycy, na poziomie wykształcenia średniego, oprócz swojego języka ojczystego będą znali dobrze dwa języki obce. 

6. Promowanie uczenia się przez całe życie, tak by do 2025 r. odsetek takich osób wynosił 25 proc. (dziś niewielki odsetek dorosłych bierze udział w kształceniu się przez całe życie, pomiędzy krajami UE istnieją w tym względzie duże rozbieżności)
7. Uwzględnianie innowacji i umiejętności cyfrowych w programach edukacji.
8. Wspieranie nauczycieli: zwiększenie liczby nauczycieli uczestniczących w programie Erasmus+ i sieci e-Twinning (doskonalenie nauczycieli i kadry kierowniczej, kursy on-line). Cel: dotarcie do 600 tys. użytkowników do 2020 r.
9. Stworzenie sieci uniwersytetów europejskich, tak by światowej klasy uniwersytety europejskie mogły bez przeszkód współpracować ponad granicami państw. Stworzenie Szkoły Zarządzania Europejskiego i Ponadnarodowego przy Europejskim Instytucie Uniwersyteckim we Florencji.

10. Inwestowanie w edukację: korzystanie z unijnych funduszy i unijnych instrumentów inwestycyjnych na rzecz finansowania edukacji i ustalenie poziomu referencyjnego dla państw członkowskich, jakim jest inwestowanie 5 proc. ich PKB w edukację.

11. Euronews: wzmocnienie działań kanału informacyjnego założonego w 1993 r. z inicjatywy kilku nadawców publicznych z Europy. Założeniem było stworzenie europejskiego kanału oferującego dostęp do niezależnych informacji wysokiej jakości z perspektywy ogólnoeuropejskiej.

10. Polityka zagraniczna i bezpieczeństwo

Podstawowym zadaniem UE w tym obszarze jest zachowanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego. UE jest też największym dawcą pomocy na rzecz rozwoju. 

• Na pewno nieustającym wyzwaniem UE w ramach polityki bezpieczeństwa są dalsze prace nad europejską armią. Nie są to zadania łatwe, gdyż wiele państw członkowskich UE uważa obecny system (doraźne udostępnianie swoich sił zbrojnych na wspólne operacje rozbrojeniowe czy zapobieganie konfliktom) za rozwiązanie optymalne. Również ze względu na udział w NATO. W związku z dystansowaniem się administracji prezydenta D. Trumpa do Unii Europejskiej, dalsze losy sił zbrojnych Europy powinny stać się przedmiotem dyskusji politycznych. Pożądane jest też konkretne zdefiniowanie europejskich celów strategicznych wobec Rosji oraz sąsiadów.  Posłowie PE stwierdzili, że skoro „polityka siły ponownie dominować zaczęła w stosunkach międzynarodowych, zdolności obronne i w zakresie odstraszania mają decydujące znaczenie”, dla poparcia wysiłków dyplomatycznych UE. Wezwali do zwiększenia wydatków na obronność, wspólnego finasowania misji UE, zwiększenie środków na siły szybkiego reagowania UE (Battlegroup) oraz wspólne zakupy materiałów obronnych. Posłowie chcą też bliższej współpracy UE i NATO w obszarach bezpieczeństwa sieci i informacji, migracji, komunikacji strategicznej oraz odpowiadania na zagrożenia hybrydowe.
• Podstawowym dokumentem wytyczającym zadania dla UE w obrębie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (WPZiB) jest Globalna strategia na rzecz polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Unii Europejskiej, ogłoszonej przez Federicę Mogherini 28 czerwca 2017 r. 7 Założyła ona 5 najważniejszych celów: 1) bezpieczeństwo samej Unii; 2) sąsiedztwo – inwestowanie w odporność państw i społeczeństw leżących na wschód i południe od UE; 2) zintegrowane podejście do sytuacji konfliktowych (wojna i kryzys); 3) wspieranie stabilnych porządków regionalnych opartych na współpracy; 4. skuteczne globalne rządzenie w XXI wieku.
• Przed szczytem w Rzymie w marcu 2017 r. J-C. Juncker ogłosił Białą Księgę w sprawie przyszłości Europy. Dokument tworzy 5 scenariuszy dla przyszłości Europy. Zakończeniem prac nad Białą księgą było „Orędzie o stanie UE w 2017 r.” z dnia 13.09.2017 r. Jean-Claude Junckera, które określiło Plan działania na rzecz bardziej zjednoczonej, silniejszej i demokratycznej Unii, wyznaczając merytoryczne spotkania na szczycie do wyborów 2019 r. Co się tyczy polityki zagranicznej, poczynione zostaną postępy w zakresie jednolitego przekazu. Za zarządzanie granicami zewnętrznymi będą odpowiedzialne przede wszystkim poszczególne państwa członkowskie, dojdzie jednak do zacieśnienia współpracy dzięki wsparciu operacyjnemu ze strony Europejskiej Straży Granicznej i Przybrzeżnej. Aby dotrzymać kroku nowym wyzwaniom, potrzebne będą ciągłe udoskonalenia w zakresie zarządzania granicami.